توبه آسان ترین راه برای رفاقت با خداست .در این مجلس قصد داریم تا خصوصیات و صفات توبه کنندگان را از منظر دین بررسی کنیم. برای این بحث، حدیثی را از ساحت مقدس حضرت رسول اکرم (ص) مطرح می کنم. حضرت در 10بند صفات تائبین را بیان می کنند.

پیامبر اکرم (ص) که در جمع اصحاب نشسته بودند خطاب به یاران خود فرمودند: « أَتَدْرُونَ مَنِ التَّائِبُ » می دانید تائب کیست؟ عرض کردند: یا رسول الله! نمی دانیم. سپس حضرت فرمایش خود را ادامه دادند.

خصوصیات توبه کنندگان:

1- اداء حق الناس

« إِذَا تَابَ الْعَبْدُ وَ لَمْ یُرْضِ الْخُصَمَاءَ فَلَیْسَ بِتَائِبٍ » اگر کسی توبه کند اما طلبکاران خود را راضی نکرده باشد، تائب نیست.

یعنی باید حق الناس را اداء کند و سپس توبه کند. حق الناس به سه دسته تقسیم می شود:

الف: مال؛ دزدی یا خسارت به اموال مردم

ب: عرض؛ آبروی کسی را بردن، غیبت کردن، تهمت زدن

ج:  جان؛ کسی را کشتن

به فرموده پیامبر (ص)، تا صاحب حق را راضی نکرده باشد، توبه کننده واقعی نیست.

شخصی از امام باقر (ع) پرسید: آیا برای من توبه وجود دارد؟ امام فرمودند: « لَا حَتَّى تُؤَدِّیَ إِلَى کُلِّ ذِی حَقٍّ حَقَّهُ » مادامی که حق الناس را  نداده ای، برای تو توبه نیست.

2- اداء حق الله:

رسول خدا (ص) ادامه دادند: « وَ مَنْ تَابَ وَ لَمْ یَزِدْ فِی الْعِبَادَةِ فَلَیْسَ بِتَائِبٍ » اگرکسی توبه کرد و عبادتش را بیشتر نکرد، این شخص توبه کننده نیست.

حق الله چیزی نیست که خدا به راحتی از آن بگذرد. واجبات و محرمات دین چیزی نیست که خدا از آن منصرف شود. حق الله، با خون سید الشهداء (ع) امضاء شده است. در زیارت وارث می خوانیم: « اشهد انک قد اقمت الصلاة و اتیت الزکاة » شهادت می دهم که تو با خون خودت که در راه خدا ریخته شد، نماز را به پا داشتی. خدا از این اقامه صلاة به راحتی نمی گذرد!

خداوند در سوره طه آیه 82 می فرماید: « وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً » من برای کسی که توبه می کند و اعتقاد صحیح و عمل صالح دارد، بسیار بخشنده  هستم.

گذشته را باید جبران کرد. اگر نمی توان همه اعمال عبادی را که فوت شده جبران کنیم، تا حدی که در توان هست باید جبران شود. مابقی آن را هم امید به شفاعت اهل بیت (ع) داریم که جبران کند. اما باید همت بلند داشت که عمل واجبی بر زمین نماند.

3- ترک گناه گذشته:

« وَ مَنْ تَابَ وَ لَمْ یُغَیِّرْ لِبَاسَهُ فَلَیْسَ بِتَائِبٍ » اگر توبه کند اما  لباسش را تغییر ندهد، تائب نیست.

تغییر لباس به معنای ترک گناه گذشته است. خداوند می فرماید: « لِباسُ التَّقْوى‏ ذلِکَ خَیْرٌ » تقوا، بهترین لباس است. در مقابل تقوا، گناه است که بدترین لباس است.

امام صادق (ع) فرمودند: « الْمُقِیمُ عَلَى الذَّنْبِ وَ هُوَ مُسْتَغْفِرٌ مِنْهُ کَالْمُسْتَهْزِئِ » کسی که در بساط گناه اقامت دارد در حالیکه استغفار هم کرده، انگار خدا را مسخره کرده است. خدا هم  از مسخره کننده خود نمی گذرد. « ان الله لایحب المستهزئین ».

4- ترک دوستان گذشته:

« وَ مَنْ تَابَ وَ لَمْ یُغَیِّرْ رُفَقَاءَهُ فَلَیْسَ بِتَائِبٍ » کسی که توبه کند اما دوستان گنهکار گذشته اش را ترک نکند، توبه کننده نیست.

5- تغییر در معاشرت:

« وَ مَنْ تَابَ وَ لَمْ یُغَیِّرْ مَجْلِسَهُ فَلَیْسَ بِتَائِبٍ » کسی که توبه کند اما همچنان در مجالس آلوده  گذشته شرکت کند و روابط اجتماعی خود را تغییر ندهد، تائب نیست.

6- تغییر رفتار با خانواده:

« وَ مَنْ تَابَ وَ لَمْ یُغَیِّرْ فِرَاشَهُ وَ وِسَادَتَهُ فَلَیْسَ بِتَائِبٍ » کسی که توبه کند ولی رفتارش را با همسر و فرزندش تغییر ندهد، این شخص توبه کننده نیست. این روایت اهمیت حقوق خانواده را نزد همسر نشان می دهد.

7- تغییر در اخلاق و نیت:

« وَ مَنْ تَابَ وَ لَمْ یُغَیِّرْ خُلُقَهُ وَ نِیَّتَهُ فَلَیْسَ بِتَائِبٍ » کسی که توبه کند اما اخلاق و نیتش را تغییر ندهد، تائب نیست.

اگر کسی که توبه کرده، صفات رذیله خود مثل بخل و حسد و کبر و ... را در وجودش از بین نبرد، توبه واقعی انجام نداده است.

نکته دیگر آنکه، مقصود از تغییر در نیت به این معناست که در ترک گناه نیت خالصانه داشته باشد و برای رضای خدا ترک گناه کند. یعنی ترک گناه از ترس آبرو ریزی نزد مردم نباشد یا اینگونه نباشد که چون توان انجام گناه را ندارد، انجام نمی دهد.

8- خیرخواهی:

« وَ مَنْ تَابَ وَ لَمْ یَفْتَحْ قَلْبَهُ وَ لَمْ یُوَسِّعْ کَفَّهُ فَلَیْسَ بِتَائِبٍ » کسی که توبه کند اما قلبش گشاده نباشد، یعنی خیرخواه مردم نباشد، تائب نیست.

9- طول امل:

« وَ مَنْ تَابَ وَ لَمْ یُقَصِّرْ أَمَلَهُ وَ لَمْ یَحْفَظْ لِسَانَهُ فَلَیْسَ بِتَائِبٍ » کسی که توبه کند اما گرفتار آرزوهای طولانی شود و زبانش را حفظ نکند، این شخص تائب نیست. یعنی تائب آن کسی است که زبانش را حفظ کند. تائب آن کسی است که دچار طول امل (آرزوهای دست نایافتنی) نشود.

10- قوت از حرام:

« وَ مَنْ تَابَ وَ لَمْ یُقَدِّمْ فَضْلَ قُوتِهِ مِنْ بَدَنِهِ فَلَیْسَ بِتَائِبٍ » کسی که توبه کند، اما گوشتی را که از حرام بر بدنش روییده آب نکند، اهل توبه نیست.

توبه کار آسانی نیست، مجاهدت می خواهد. باید سختی کشید.

و بعد رسول اکرم (ص) فرمودند: « وَ إِذَا اسْتَقَامَ عَلَى هَذِهِ الْخِصَالِ فَذَاکَ التَّائِبُ التائب حبیب الله » اگر شما این 10خصلت را داشتید آنوقت به خودتان بگوئید تائب و توبه کننده دوست و رفیق و حبیب خداست.